Μετά σαράντα έτη

Σκεφτόμουν να αναρτήσω ένα χιουμοριστικό ποστάκι με αποσπάσματα από "λόγους" των Παπ και Πατ, ώστε να μεταφέρω κάπως το κλίμα της εποχής, αλλά το μετάνιωσα. Ετσι, επειδή πρόλαβα και είδα κάποιες απόψεις για "το καλό που μας έκανε η χούντα", και περί της θετικής αποτίμησης του "έργου" της, αδυνατώ να το παίξω χαζοχαρούμενη σήμερα. Γράφω λοιπόν για τον όλεθρο που έφερε αυτό το συγκεκριμένο ολοκληρωτικό καθεστώς τύπου "λάτιν" στον τόπο μας, εξαιρώντας το πολύ γνωστό και μη αμφισβητήσιμο ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ γεγονός για το έθνος μας: το Κυπριακό.

Οπως σχολίασα ήδη στο blog "e-politeia", Οσον αφορά την Τέχνη, δεν γνωρίζω αν ποτέ φτάσουμε στο σημείο να πιάσουμε ξανά το νήμα από εκεί όπου το σταμάτησε η δικτατορία -και να συνεχίσουμε. Η Τέχνη δίνει το Μέτρο του πολιτισμού ενός λαού ξέρεις...

και

Οσον αφορά τα υπόλοιπα που γράφεις, η ολοκλήρωση της ένταξης της χώρας μας στην ΕΟΚ (τότε) θα ήταν αρκετή για να μας εκσυγχρονίσει. Με τίποτα δεν ήταν απαραίτητο το "χαστούκι" (επιεικώς, ε) ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, όπως μιας χούντας τύπου λάτιν.

Αναπτύσσοντας τη σκέψη μου μέσω των δικών μου αναμνήσεων, ώστε να γίνει κατανοητό και από όσους δεν έζησαν την εποχή εκείνη, νιώθω υποχρεωμένη να γράψω λίγα πραγματάκια ακόμα:

1. Η μικρή χρονικά περίοδος που προηγήθηκε της δικτατορίας ήταν μια περίοδος όπου η Τέχνη άνθιζε σε όλο της το μεγαλείο στη χώρα μας, με προπομπούς τη μουσική και το θέατρο. Η αίσθηση που είχα -έφηβη όντας- ήταν μια αίσθηση απελευθέρωσης από το μετεμφυλιακό κλίμα, μια αίσθηση ότι επιτέλους εμείς οι νέοι μπορούσαμε πια να ανοίξουμε τα φτερά μας ελεύθερα ατενίζοντας το μέλλον, που διαγραφόταν με τα ζωηρότερα χρώματα.

2. Η προοπτική της ολοκληρωτικής ένταξής μας στην ΕΟΚ, έδινε "άλλο αέρα" στη σκέψη μας και μπορούσαμε εύκολα να παραμερίζουμε το φόβο που προκαλούσαν οι "ενέργειες" των αντιδραστικών μειοψηφιών (βλ. τραμπούκων) στα πανεπιστήμια και αλλού. Εκείνοι δέρναν και πετροβολούσαν κι εμείς τραγουδούσαμε, πηγαίναμε θέατρο και σινεμά, διαβάζαμε βιβλία -αυτά ήταν τα όπλα μας.

3. Η κυβέρνηση ήταν σχεδόν απούσα, εκτός από τα χαρτάκια που σκόρπιζε στους δρόμους με το εκφοβιστικό σλόγκαν του Κανελλόπουλου "αυτή η δραχμή είναι δική σου" και "μην αφήσεις τον Παπανδρέου να στην πάρει". Πού να τό 'ξερα πόσο χρήσιμο αποδεικτικό στοιχείο θα ήταν για να φυλάξω έστω ένα από αυτά που πλημμύριζαν τους δρόμους στις γειτονιές. Υπήρχε μια "παραλυσία", τα (ιδιωτικά, τότε) λεωφορεία απεργούσαν κάθε τρεις και λίγο και τη συγκοινωνία ανελάμβανε ο στρατός με τα φορτηγά του, αυτός όμως δεν ήταν λόγος για επιβολη δικτατορίας -νομίζω.

4. Πλησιάζαν όμως οι εκλογές και 'γώ ετοιμαζόμουν να ψηφίσω για πρώτη φορά. Η ελπίδα για τις μέρες που θα ερχόντουσαν ήταν μεγάλη και ανακουφιστική. Ολα τα στραβά θα λαβαίναν τέλος, θα έπαυαν οι τραμπουκισμοί, η ισορροπία θα γινόταν πράξη. Επιτέλους, θα ανήκαμε στη μεγάλη ευρωπαϊκή αγκαλιά και θα γινόμασταν ένα με τις χώρες που θαυμάζαμε και μας φαίνονταν -πολιτιστικά και οικονομικά- απρόσιτες.

5. Οπωσδήποτε, υπήρχαν άνθρωποι που ένιωθαν δυσαρεστημένοι με την κυβερνητική απραξία, όπως η κυρία Ε. Βλάχου με το γνωστό ρητό της «δεν υπάρχει επιτέλους ένας λοχίας να βάλει τάξη;», καθώς και άλλοι που απαντούσαν ότι «αν γίνει δικτατορία, θα σηκωθούν και οι πέτρες!» Υποθέτω ότι αυτές οι φράσεις, αν και ήταν υπερβολικές, αντικατόπτριζαν απολύτως τις τάσεις της εποχής: Οι "βολεμένοι" αστοί (αν υπήρξε ποτέ αστική τάξη στην Ελλάδα, πράγμα το οποίο αμφισβητώ) ήθελαν τάξη εδώ και τώρα, ενώ οι απλοί άνθρωποι έκαναν την ελπίδα τους σημαία, φορώντας παρωπίδες για τον ορατό κίνδυνο. Η κυβερνητική απραξία θα λάβαινε τέλος μετά τις εκλογές που είχαν προκηρυχτεί για το Μάϊο και ο κόσμος προσέβλεπε εκεί, επειδή έτσι ήθελε. Ο φτωχός πάντα ελπίζει και ο πλούσιος πάντα φοβάται.

6. Η μέρα εκείνων των εκλογών δεν ήρθε ποτέ, ήρθαν όμως τα τανκς και τα πολυβολεία στις ταράτσες κάθε οικοδομικού τετραγώνου. Το πρωϊνό εκείνου του Σαββάτου άκουσα τις φωνές των φοιτητριών της Ιατρικής που επέστρεφαν στο οικοτροφείο των Ποντίων Κυριών όπου έμενα και ξύπνησα. Οι φοιτήτριες αυτές ξεκινούσαν πρώτες λόγω εργαστηρίων. Υπέθεσα ότι πάλι απεργούν τα λεωφορεία κι ετοιμάστηκα να γυρίσω πλευρό και να ψιλοκοιμηθώ καμιά ωρίτσα ακόμα, όταν άνοιξε η πόρτα μου και «έγινε δικτατορία! Ξύπνα!» μου φώναξε η θεια Παρθένα, η μαγείρισσα. Πετάχτηκα έξω από το δωματιάκι μου, που βρισκόταν στο ισόγειο του κτιρίου, και βρήκα μια ομάδα κοριτσιών να κλαίνε αγκαλιασμένα. Δεν μπορούσα να καταλάβω τι σήμαινε δικτατορία.

7. Το τηλέφωνο ήταν κατειλλημμένο, όλες ήθελαν να τηλεφωνήσουν στους δικούς τους, αλλά οι γραμμές δεν δούλευαν. Αργότερα, προς το απόγευμα, αποκαταστάθηκε η τηλεφωνική επικοινωνία. Βγήκα έξω από το κτίριο και είδα ατελείωτη ουρά στον απέναντι φούρνο. Πήγα στο περίπτερο και αγόρασα μπόλικες μπαταρίες για το τρανζιστοράκι μου. Κοίταξα στις απέναντι ταράτσες κι είδα τα στημένα πολυβόλα να σημαδεύουν προς τα κάτω.

8. Ηρθε μια συμφοιτήτρια μου, και μου είπε ότι άφησε το σπίτι της και ετοιμάζονται με το αγόρι της να φύγουν για Γαλλία. Το αγόρι την περίμενε στην παραλία, εκείνη είχε έρθει μήπως βρει λίγο φαγητό. Πήγαμε στη κουζίνα του οικοτροφείου, γέμισε η θεια Παρθένα ένα μεγάλο κεσέ με φακές και της το έδωσα. Ηθελα να τη συνοδέψω να δω και το νεαρό, αλλά δεν με άφησε. Τρόμος εκείνη, αφέλεια του λόγου μου. Εμαθα αργότερα ότι τα κατάφεραν και φύγαν. Την επομένη, έφυγα και 'γώ για το σπίτι μου με το τρένο. Πλησίαζε το Πάσχα κιόλας. Μαύρο Πάσχα. Με τόσα που συνέβαιναν γύρω μας. Κλείσιμο. Περιχαράκωμα. Δυσπιστία.

9. Αργότερα, μετά το πρώτο σοκ, ήρθε η αντίδραση. Δεν νιώθω έτοιμη να γράψω κάτι γι αυτό το θέμα. Υπήρξε αντίδραση πάντως, με όποιο τρόπο μπορούσε καθένας.

10. Μπήκαν χαφιέδες στις σχολές. Μερικοί από αυτούς, πήραν και πτυχία. Συνάντησα πολύ αργότερα μια κοπέλα, ανεψιά στρατιωτικού, να αρχιτεκτονίζει σε μια τεχνική εταιρεία. Εκανε ότι δεν με θυμόταν και 'γώ δεν επέμενα -από τακτ; μπα, ίσως από ντροπή για λογαριασμό της.

11. Νόμιζα τότε, ότι η δικτατορία θα περάσει, είχαμε κι άλλες δικτατορίες και πέρασαν, όπως μάθαινα από τους μεγάλους -τα βιβλία δεν ανέφεραν τίποτε σχετικό. Θα περάσει και θα συνεχίσουμε από το σημείο όπου σταμάτησε τότε η ζωή μας. Ετσι νόμιζα. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι εκείνη η εποχή, η εποχή μιας πρώιμης αναγέννησης των Γραμμάτων και των Τεχνών, η εποχή προάγγελος της Ελευθερίας, θα έμενε ως ανάμνηση μονάχα. Ούτε μπορούσα να φανταστώ ότι θα χρειαζόταν μια τόσο μεγάλη προδοσία και τόσο αίμα για την πτώση της.

12. Εκτοτε, ζω με το άπιαστο(??) όνειρο της αναβίωσης εκείνης της εποχής, εκείνων των 2-3 χρόνων που σφράγισαν ανεξίτηλα τη σκέψη και την ψυχή μου. Κάθε μέρα, κάθε στιγμή, προσπαθώ να ξαναπιάσω εκείνο το νήμα, αλλά δυσκολεύομαι να το βρω. Κάπου κάπου, βρίσκω μικρά ψήγματα ελεύθερης σκέψης και ελεύθερης δημιουργίας, αλλά δυστυχώς είναι πολύ μικρά και χάνονται κάτω από τους τόνους της υποκουλτούρας με την οποία ταϊζόμαστε καθημερινά και με συνέπεια. Ποιος φταίει; Ισως και πολλοί από τη γενιά μου, που δέχτηκαν να καταθέσουν τα όπλα τα πνευματικά και να βολευτούν. Ισως η μαζική παράδοση στα υλικά αγαθά. Ισως το μπούκωμα.

Σταματώ εδώ, γιατί ο εαυτός μου παρασύρεται εύκολα και δεν ξέρω τι μπορεί να γράψει παρακάτω...